ययामहिलयाशिशुजन्यते, पालनंलालनम्क्रीयते, तांमहिलां माता इतिमन्यते| मातासदृश:पुल्लिङ्गप्रतिवस्तुपिता| संस्कृतभाषायांजननि,जन्यत्रि,अम्बा,सवित्री,अम्बिका,प्रसू,जनी, अल्ला,अक्का,अत्ताइत्यादिनिअनेकानिपदानिमातृसब्दस्यकृतेपर्यायशब्दरूपेणउपयुज्यते|
शिशो: पालनविषयेपित्रेतथाइतरबन्दुजनेभ्य: अपिदायित्वंअस्तिएवपरन्तुअम्बायैज्येष्ठांशम्विद्यते| माताइतिपदम्स्पष्टीकर्तुंसुलभकार्यंनास्ति| नकेवलंमानवा:इतरेषुपशुषुअपिमातृत्वंसुस्पष्टंविद्यते| यथाशिशो:जीवनंअम्बयाविनाकटिनम्भवतितथाएवमृगाणांपक्षिणांअपिअम्बयाविनाजीवनंबहुकष्टंभवति|
भारतदेशेस्वमातरंअपेक्षयातरव:, नद्य:, जन्मभूमि:, भाषा: इत्यादय: अपिमातृवत्पूजनीया: इतिमन्यते | प्रथमतयाश्रीमद्रामायणमहाकाव्ये"जननिजन्मभूमिश्चस्वर्गादपिगरीयसि" इतिश्लोक: वर्तते | तादृशा: श्लोका: विविधेषुप्राचीनेषुग्रन्थेषुअपिवर्तन्ते |
प्राचीनग्रन्थेषुमातर: इतिबहव: उच्यन्ते |
यथा
स्तनदात्रीगर्भदात्रीभक्षदात्रीगुरुप्रिया।अभीष्टदेवपत्नीचपितुःपत्नीचकन्यका।सगर्भजायाभगिनीपुत्रवतीप्रियाप्रसूः।मातुर्मातापितुर्मातासोदरस्यप्रियातथा।।मातुःपितुश्चभगिनीमातुलानीतथैवच।जनानांवेदविहिताःमातरःषोडशस्मृताः॥
इतिब्रह्मवैवर्ते।
अपिच, तन्त्रशास्त्रेषुअवलोकनेनमातृ-शब्दाभिधेयाःशक्तयःभासते|
ब्राह्मीमाहेश्वरीचैन्द्रीरौद्रीवाराहिकीतथा।कौबेरीचैवकौमारीमातरःसप्तकीर्तिताः॥
